Poniżej przedstawiamy naszą opinię dotycząca zmian w podstawach programowych wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego w klasach I – III
- Mimo zniesienia obowiązku szkolnego dla sześciolatków w podstawie programowej kształcenia ogólnego w klasach I – III, nie wprowadzono żadnych zmian na poziomie treści nauczania i wymagań szczegółowych. Skoro do szkoły idą dzieci rok starsze, także wymagania powinny być dostosowane do ich możliwości. Co więcej, jeśli zmieniona została podstawa programowa dla przedszkoli, do szkół trafią dzieci przygotowane w inny sposób a więc – z innym zasobem wiedzy. Obecnie zaproponowana podstawa dla klas I – III w żadnym stopniu nie uwzględnia zmian wprowadzanych w podstawie kształcenia przedszkolnego.
- Usunięto jedynie fragmenty w punkcie 8 zaleceń, w zakresie edukacji polonistycznej. Usunięto zapis „W początkowym okresie nauki jest kontynuowany rozpoczęty w przedszkolu proces kształtowania dojrzałości dzieci do nauki czytania i pisania.”. Wykreślono także zapis „W klasie I szkoły podstawowej około połowy czasu przeznaczono na edukację polonistyczną, uczniowie mogą zajmować się rysowaniem i pisaniem, siedząc przy stolikach. Trzeba też pamiętać o tym, że klasa I jest pierwszym etapem nauki czytania i pisania, a umiejętności te są intensywnie kształtowane w klasie II i III….”. Uznajemy usunięcie tego zapisu za krok w złą stronę. Pierwszy etap edukacyjny ma za zadanie przygotować ucznia do całej drogi szkolnej, dać mu szansę na oswojenie się z nową sytuacją, na nauczenie zasad i reguł instytucji. Zapisy wskazujące na możliwość realizacji części treści z uwzględnieniem technik opartych na zabawie i rysowaniu, dawała nauczycielowi i uczniom szansę na płynną zmianę warunków uczenia się. Wykreślenie tego zalecenia może spowodować nasilenie się tendencji do organizowania uczniom klasycznych lekcji.
- Edukacja matematyczna: Usunięto cały fragment „Następnie dba się o budowanie w umysłach dzieci pojęć liczbowych, sprawności rachunkowych i pojęć geometrycznych. W klasie I szkoły podstawowej uczniowie około jednej trzeciej czasu przeznaczonego na edukację matematyczną mogą zajmować się rysowaniem i pisaniem, siedząc przy stolikach. W klasach II i III szkoły podstawowej czas poświęcany na pisanie i rysowanie może być stopniowo wydłużany; nie powinien jednak w całości wypełniać czasu przeznaczonego na edukację matematyczną.” To usunięcie może wskazywać na to, że dziecko trafiające do pierwszej klasy nie będzie już miało przyzwolenia na uczenie się w swoim tempie, w sposób do jakiego przywykło w przedszkolu.
- Zmiana podstawy programowej edukacji wczesnoszkolnej nie obejmuje treści nauczania, nie ma więc konieczności zmiany rządowego podręcznika. Otwartym zostaje jednak pytanie o sam podręcznik i jego dostosowanie do potrzeb i możliwości dziecka siedmioletniego. Cały cykl edukacji w klasach I – III będą przecież kończyć starsi i bardziej dojrzali uczniowie, którzy mają inne potrzeby niż ci, z myślą o których pisana była „stara” podstawa programowa.
Podsumowując – zmiany w podstawie programowej dla klas I – III w odniesieniu do zmian zaproponowanych dla edukacji przedszkolnej, są niewystarczające. Skoro do klas pierwszych będą trafiać dzieci starsze i przygotowane w inny sposób, to zmieniony powinien zostać także sposób pracy z uczniami w szkole. Przypomnijmy, że głównym argumentem za zniesieniem obowiązku szkolnego dla dzieci sześcioletnich było „złe przygotowanie infrastruktury szkoły” a nie kwestie związane z podstawą programową. Zatem – jeśli do szkoły trafiają dzieci przygotowane przez przedszkola w odmienny sposób niż miało to miejsce w czasie obowiązywania starej podstawy, do tego trafiają do niej dzieci starsze, to brak zmiany w podstawie programowej – wobec tych czynników – jest błędem.
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego
- Do celów ogólnych wychowania przedszkolnego został dopisany kolejny „kształtowanie u dzieci umiejętności czytania i przygotowanie dzieci do nabywania umiejętności pisania”. W stosunku do pierwszego projektu podstawy doprecyzowano, że umiejętność czytania będzie kształtowana w przedszkolu, natomiast do umiejętności pisania przedszkole będzie przygotowywać. Zdecydowanie jest to zmiana na lepsze, podkreślająca, że należy dziecku dać czas na rozwinięcie sprawności motorycznej niezbędnej do pisania.
- Najwięcej zmian zostało dokonanych w obszarze 13 i 14. W stosunku do poprzedniego projektu są one zdecydowanie bardziej dopracowane. W obszarze 13 wydać wyraźne rozróżnienie cyfr i liczb, jednak zapomniało o aspekcie porządkowym liczby. Widać także zbyt duże uszczegółowienie niektórych zapisów, co powoduje nakładania się treści niektórych obszarów (np. 4 i 13).
- W obszarze 14 zaś w wyraźny sposób widać różnicę pomiędzy umiejętnością pisania i czytania. Dzięki temu mamy spójność treści z celami podstawy.
- Dość niezwykłym zabiegiem jest zmiana zapisu dotyczącego zalecanego zagospodarowania czasu przebywania w przedszkolu. Ze sformułowania, że „najwyżej jedną piątą czasu zajmują różnego typu zajęcia dydaktyczne, realizowane według programu wychowania przedszkolnego” otrzymujemy stwierdzenie, że jedna piąta czasu to minimum dla dzieci starszych, a dla dzieci młodszych do maksimum. Nie doprecyzowano co oznacza pojęcie „dzieci młodsze” i „dzieci starsze”. Sztywne ustalanie czasu, jaki należy spędzać na zajęciach dydaktycznych lub jego sztuczne ograniczanie nie wnosi nic korzystnego w harmonogram działań przedszkolaków.
- W całej podstawie bardzo silnie zostają podkreślone potrzeby i możliwości dzieci niepełnosprawnych co sprawia, że podstawa jest możliwa do zrealizowania także z dziećmi ze specjalnymi potrzebami kształcenia.
- Niestety nie został doprecyzowany jeden zapis mówiący o konieczności przeprowadzenia diagnozy gotowości szkolnej. We wrześniu roku, w którym dziecko kończy 5 lat część rodziców nie będzie jeszcze zdecydowana czy dziecko w kolejnym roku rozpocznie edukację w szkole. Poza tym to właśnie ta diagnoza powinna pomóc rodzicom taką decyzję podjąć. Zatem rozsądnym byłoby przeprowadzanie takiej diagnozy zarówno u dzieci pięcio- jak i sześcioletnich.
- Jeśli pozostawiamy rodzicom decyzję kiedy rozpocząć naukę w szkolę (zatem dziecko może pójść do I klasy w wieku 6 lub 7 lat) powinniśmy także określić dokładniej kiedy należy przeprowadzić analizę gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole czyli tzn. diagnozę przedszkolną. Różni się ona bowiem od obserwacji prowadzonej w młodszych grupach. Poza tym aktualnie informację o gotowości szkolnej przedstawia się rodzicom do 30 kwietnia roku w którym dziecko rozpoczyna edukację szkolną. Jednak rekrutacja do szkół rozpoczyna się zazwyczaj w marcu. Uzasadnione byłoby zatem przedstawianie rodzicom dzieci pięcioletnich informacji o gotowości szkolnej dziecka do końca lutego.
- Jako niepokojący może zostać uznany zapis „Rolą nauczyciela wychowania przedszkolnego jest przygotowanie dziecka do nauki w klasie I szkoły podstawowej, z uwzględnieniem potrzeb dziecka – w tym potrzebę ruchu.” Rola nauczyciela jest znacznie bardziej złożona niż tylko przygotowanie dziecka do nauki w klasie I.
Podsumowując, w stosunku do poprzedniego projektu zmiany podstawy programowej wychowania przedszkolnego, ten projekt jest zdecydowanie bardziej dopracowany. Wyraźnie np. oddziela umiejętność pisania, od umiejętności czytania, porządkuje zagadnienia z zakresu edukacji matematycznej oraz w znacznym stopniu zwraca uwagę na dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Niestety w związku ze zbyt krótkim czasem na przygotowanie podstawy nadal niektóre jej zapisy wymagają poprawy lub doprecyzowania.
Ponownie podkreślamy, że ograniczenie obowiązku przedszkolnego do dzieci sześcioletnich może spowodować, że 10 miesięcy jakie ma nauczyciel wychowania przedszkolnego na przygotowanie dzieci do rozpoczęcia edukacji szkolnej będzie poświęcona w głównej mierze umiejętnościom szkolnym: czytaniu i liczeniu.
Niepokojącym wydaje się także fakt, że podstawa nakłada na nauczyciela i dzieci dość znaczące ograniczenia. Z jednej strony są to ograniczenia czasowe („najwyżej jedną piątą czasu”, „co najmniej jedną piątą czasu”), a drugiej zaś rola nauczyciela zostaje sprowadzona do przygotowania dziecka do nauki w klasie I (zapis na końcu dokumentu). Wychowanie przedszkolne jest niezwykle ważnym okresem w życiu dziecka, a rola nauczyciela niezwykle istotna zarówno w kontekście rozwoju psychofizycznego dzieci, jak i współpracy z rodzicami i całym środowiskiem lokalnym. Podstawa programowa nie powinna więc zamykać i ograniczać, a wręcz przeciwnie – wskazywać kierunek i tworzyć bazę wyjściową do dalszych działań edukacyjnych.