Współpraca żłobka i przedszkola

Ostatnio wprowadzanych jest wiele zmian systemowych w polskiej edukacji. Dlaczego jednak nie rozmawiamy o wsparciu rodziców dzieci poniżej 3 roku życia? Czy nie zauważamy światowego trendu, wspierającego zintegrowane systemu opieki i edukacji nad małym dzieckiem? Może właśnie teraz, podczas toczących się reform warto zastanowić się nad lepszą organizacją usług w sektorze opieki i edukacji dla dzieci od urodzenia do obowiązkowego rozpoczęcia edukacji.

Cele i wyzwania?

W Polsce obecnie stoimy przed wyzwaniem stworzenia zupełnie nowej jakości w pracy z małym dzieckiem, tak aby postrzegać je jako podmiot usytuowany w określonym kontekście, w relacjach pomiędzy ludźmi. Celem działań powinna stać się nie tylko opieka i edukacja małego dziecka, ale również wsparcie rodziców w procesie wychowawczym i edukacyjnym. Zmienił się model rodziny, wydłużył się wiek emerytalny, coraz częściej spotykamy rodziny modelu 2+1. W dniu 4 lutego 2011 roku została uchwalona ustawa o opiece i wychowaniu dzieci do lat 3. (Dziennik Ustaw nr 45. 235). Ustawa wprowadziła zmiany w organizacji żłobków, klubów dziecięcych oraz innych form opieki i edukacji nad dziećmi do lat 3. Ustawa miała zwiększyć liczbę miejsc w placówkach dla najmłodszych, o zmianach ilościowych możemy poczytać w raportach Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, ale niestety w żaden sposób nie są monitorowane zmiany jakościowe. Brakuje zintegrowanego systemu wczesnej opieki i edukacji, spójności w programach żłobkowych i przedszkolnych, przepływu informacji pomiędzy organami sprawującymi opiekę nad najmłodszymi. Może podczas obecnych dyskusji można by się zastanowić nad zmianami jakościowymi w strukturach opieki i edukacji najmłodszych?

Jak to się robi gdzie indziej?

Na świecie powstaje nowa orientacja w zakresie edukacji i opieki nad małym dzieckiem, która bierze pod uwagę długofalowe potrzeby społeczne, specyfikę funkcjonowania rodzin z małymi dziećmi, wpływ wczesnej edukacji na rozwój małego dziecka oraz wymagania rynku pracy. Obecnie, maluchy coraz częściej pozostają pod opieką osób trzecich, często jest to opieka nieformalna krewnych i niań lub opieka zinstytucjonalizowana taka jak: żłobki, kluby dziecięce, opiekunowie dzienni. Państwo powinno jednak zauważać, że jego rola we we wspieraniu rodziców w procesie wychowania i edukacji najmłodszych, powinna być bardziej istotna. Inwestycje w wysokiej jakości wczesną edukację i opiekę w dłuższej perspektywie pomagają w obniżeniu wydatków publicznych na opiekę społeczną, zdrowotną, a nawet na wymiar sprawiedliwości. Dzięki silnym fundamentom pod uczenie się przez całe życie, wysokiej jakości wczesna edukacja i opieka przynosi szczególnie wymierne korzyści dla dzieci pochodzących z środowisk defaworyzowanych. Najbardziej efektywne programy wczesnej edukacji i opieki obejmują: intensywną, rozpoczynającą się we wczesnym wieku, ukierunkowaną na dziecko edukację w formach zinstytucjonalizowanych wraz z silnym zaangażowaniem rodziców, edukacją rodziców, zaprogramowanymi zajęciami edukacyjnymi w domu i wsparciem dla rodziny (EURYDICE 2009, str.12).

Wczesna edukacja to zysk (dla dziecka)

Laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii James Joseph Heckman obliczył, że dobrej jakości wczesna edukacja i opieka nad najmłodszymi jest jednym z nielicznych środków, wprowadzanych w ramach polityki zwiększania społecznych i ekonomicznych szans społeczności defaworyzowanych. Heckman wykazał, iż każdy dolar inwestowany we wczesną edukację i opiekę dla dzieci z rodzin z trudnościami zwróci się w przyszłości sześciokrotnie. Twierdzi on, że na żadnym innym etapie edukacji nie otrzymamy aż tak wysokiej stopy zwrotu zainwestowanych funduszy. Jego zdaniem im później te działania zostają wprowadzone tym korzyści z tych inwestycji będą coraz niższe (Heckman, Masterov 2004). Według ekonomistów publiczne usługi opiekuńcze stanowią ważki instrument pronatalistycznej polityki rodzinnej. Ich dostępność wpływa znacznie skuteczniej na decyzje prokreacyjne społeczeństwa, a tym samym na wielkość współczynnika dzietności, niż transfery pieniężne adresowane bezpośrednio do rodzin (Kłos, Szymańczak 2013 str. 1). Młodzi rodzice podkreślają, że pomoc w łączeniu obowiązków zawodowych z rodzinnymi stanowi ważny element w podejmowaniu przez nich decyzji. W Polsce, mamy obecnie jeden z najniższych współczynników dzietności w UE. Od lat 90 XX. wieku nie gwarantuje się prostej zastępowalności pokoleń. W Europie zauważa się korelacje pomiędzy niskim przyrostem naturalnym i niskimi wydatkami na wsparcie placówek wczesnej opieki i edukacji. Jako przykład dobrych praktyk przedstawia się Francję i Finlandię, które mają wysoki przyrost naturalny i również ich budżet dla placówek opiekuńczych w ostatnich latach został zdecydowanie powiększony (Heran, 2009). Ekonomiści podkreślają, że równie konieczne jest zwiększenie stopy zatrudnienia kobiet, a najistotniejsze w tej kwestii wydaje się wsparcie dla młodych matek w szybkim powrocie po urodzeniu dziecka na rynek pracy. Odnotowuje się, że matka która szybko wraca do pracy później jest osobą aktywną, płacącą podatki i wspierającą gospodarkę danego kraju. Jak wskazuje raport GUS Praca a obowiązki rodzinne w 20120 roku Polska należy do krajów, w którym wskaźnik zatrudnienia kobiet jest jednym z najniższych w Europie. Wśród głównych powodów braku zatrudnienia kobiety wskazują brak elastycznych godzin pracy oraz trudny dostęp do placówek opiekuńczo-edukacyjnych.

Edukacja żłobkowa jako działania prorodzinne

W strategii edukacyjnej Unii Europejskiej do 2020 roku wczesna edukacja oraz działania prorodzinne zostały uznane za priorytet działań polityki edukacyjnej. Według ustaleń barcelońskich (szczyt Unii Europejskiej w Barcelonie w 2002 roku) do 2010 roku kraje wchodzące w skład UE zobowiązały się do zorganizowania opieki dla przynajmniej 33% dzieci w wieku do 3 roku życia i 90% dzieci między 3 rokiem życia, a rozpoczęciem nauki szkolnej. W 2011 roku Komisja Europejska opublikowała komunikat dotyczący oferty edukacyjnej dla dzieci od urodzenia do rozpoczęcia edukacji szkolnej. Strategia Unii Europejskiej Zagwarantujmy wszystkim dzieciom lepszy start w przyszłość zakłada integrację usług opiekuńczo-edukacyjnych dla najmłodszych. Komisja Europejska uznała, że wczesna opieka i edukacja jest fundamentem umożliwiającym pomyślny przebieg uczenia się przez całe życie, integracji społecznej i rozwoju osobistego, a na dalszym etapie – czynnikiem zwiększającym szanse na zatrudnienie. Uzupełniając podstawową rolę pełnioną przez rodzinę, wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem ma głęboki i długotrwały wpływ, którego nie można osiągnąć środkami podejmowanymi na późniejszych etapach. Najwcześniejsze doświadczenia dzieci tworzą podstawy dla wszystkich kolejnych etapów uczenia się. Jeżeli w pierwszych latach położy się solidne fundamenty, to dalsze uczenie się jest skuteczniejsze i istnieje większe prawdopodobieństwo, że będzie kontynuowane przez całe życie. Przyczynia się to do zmniejszania ryzyka przedwczesnego zakończenia nauki, wyrównywania efektów nauczania, zmniejszania społecznych kosztów niewykorzystania talentów oraz do obniżania publicznych nakładów na systemy zabezpieczenia społecznego, ochrony zdrowia, a nawet na wymiar sprawiedliwość.